سلام دوستان عزیز در خدمت شما هستیم با مقاله‌ای درباره‌ی سنگ کهربا ؛ کهربا Amber ماده‌ای طبیعی، آلی و معمولا شفاف با سختی ۲ تا ۲٫۵ است که از فسیل شدن صمغ طبیعی گیاهان ایجاد می‌شود. نام آن از Ambar واژه‌ای عربی به نام عنبر گرفته شده که یک ماده رنگی مومی شکلی است که از عنبر ماهی جدا می‌شد. در گذشته از خواص سنگ کهربا در جهت پزشکی و به عنوان مرحم زخم استفاده می‌شد.
در ادامه این مقاله خواهیم آموخت :
سنگ کهربا چگونگی تشکیل و مشخصات این سنگ چیست؟ از کجا یافت و استخراج می‌شود؟ روش تشخیص کهربای اصل از بدل چگونه است؟ قیمت کهربای اصل چقدر است؟ کاربرد این کانی در هنر و جواهرات چیست؟ خواص کهربا چیست ؟ پس با رامیان همراه باشید.
چگونگی تشکیل سنگ کهربا در طبیعت
کهربا Amber یک ماده آلی و در واقع نوعی صمغ رزین فسیل شده درختان، بخصوص درخت کاج (در دوره ائوسن دوران چهارم زمین شناسی در ۵۰ میلیون سال پیش) است که فرآیند تشکیل آن می‌تواند میلیون‌ها سال پیش برگردد. پلیمریزاسیون مولکولی در دما و فشار زیاد حاصل از رسوبات بالایی صمغ گیاهی را به نوعی شیره گیاهی به نام کوپال Copal یا کهربای نارس تبدیل می‌کند.
ترپن‌ها Terpenes هیدروکربن هایی هستند که توسط نوعی گیاهان به ویژه مخروط داران تولید می‌شوند در دما و فشار ثابت خارج شده و به همین ترتیب کهربا بوجود می‌آید. در این هنگام بقایای حشرات، جانوران و گیاهان در هنگام تشکیل سنگ کهربا ممکن است درون آن گیر بیوفتند.
کهربا Amber گوهری ارگانیک و جواهری آلی است و به عبارتی محصول پروسه های بیولوژیکی موجودات زنده می‌باشد. این ماده برای فسیل شدن وارد یک چرخه اکسیداسیون تصاعدی می‌گردد، جایی که مواد آلی تشکیل دهنده آن درگیر ترکیب شدن با اکسیژن و پلیمریزاسیون که واکنشی تکمیلی است می‌شود. در این هنگام دو یا چند مولکول با یکدیگر ترکیب شده و هیدروکربن اکسیژن را تولید می‌کند، که از اتم‌های کربن ، هیدروژن و اکسیژن همان مواد آلی اولیه ساخته شده‌اند.
مشخصات سنگ کهربا Amber
سنگ کهربا Amber دارای سختی ۲ تا ۲٫۵ در مقیاس موس بوده و وزن مخصوص آن ۱٫۰۵ تا ۱٫۰۹ و حداکثر ۱٫۳۰ است بنابراین بسیار سبک وزن است. رنگ خاکه کهربا سفید است و فرمول شیمیایی آن مخلوطی از رزین های مختلف بوده و تقریبا C10H16O است. کهربا کلیواژ نداشته و شکستگی آن صدفی و نسبتا شکننده است.
کهربا Amber به دلیل تشکیل شدن از صمغ زلال و چسبان درختان غالبا در جنگل می‌تواند حاوی بقایای گیاهان و جانوران ریزی باشد که درون نوع شفاف آن به وضوح قابل مشاهده می‌باشند. این سنگ دارای ساختاری یکنواخت بوده و از نظر کریستالی آمورف یا بی شکل است همچنین سطح آن به صورت ناصاف و ترک‌دار است.
این سنگ مقداری قابل احتراق است و بعد از صیقل شدن دارای جلایی صمغی تا شیشه‌ای دارد. معمولا چنانچه با پارچه مورد مالش قرار دهید به علت جریان الکتریسیته ساکن خاصیت جذب اجسام کوچک مثل خورده کاغذ را دارد.
سنگ کهربا در چه مناطقی یافت می‌شود
بیشترین کهرباهایی که در اروپا یافت می‌شوند مربوط به فعالیت‌های یخچالی بوده و درنتیجه به حوزه بالتیک مانند لهستان، آلمان شرقی یا دانمارک محدود می‌شوند. معادن ساملند پنینسولا از جمله معدن پالمنیکن واقع در سواحل بالتیک لهستان یکی از مهم ترین مناطق ذخایر سنگ کهربا در جهان است که استخراج از آن بصورت روباز است.
نهشته های رسوبی موسوم به خاک آبی متعلق به خلیج دانزیگر در شمال شرقی لهستان بسیار مشهورند. غالبا دریای بالتیک بعد از طوفان‌های شدید باعث روانه شدن سنگ کهربا های زیادی همراه با موج‌های متلاطم دریا به مناطق کم عمق می‌شود که در این هنگام افراد محلی برای شکار آنها روانه ساحل می‌شوند.
سنگ کهربای Amber سیسیلی : شبه جزیره سیسیل ایتالیا که کهربای آنجا سیمتیت Simetite خوانده می‌شود که در گذشته از میان شکافها و سیلت های غنی از رس از حاشیه رودخانه سیمتو سالتو بدست می‌آمد که بعد از پی بردن به اهمیت تجاری آن برای رفع نیاز بازار بخشی از منابع آن از دریای بالتیک تهیه شد و اشتباها به کهربای سیسیلی مشهور است.
سنگ کهربا Amber انگلستان : در جزیره وایت انگلستان در میان رسوبات ولدن قدیمی ترین حشرات جهان در فسیل‌های کهربا یافت می‌شود که متعلق به کرتاسه پیشین یعنی ۱۳۰ میلیون سال پیش می‌باشند. حتی در حومه هاستینگ رسوبات قدیمی تری وجود دارد ولی در کهربای آنجا جانوری یافت نشده است.
کهربای جمهوری دومنیکن : در این منطقه جزیره‌ای با نام هیسپانیولا دارای معادنی است که تولید کننده اصلی این سنگ آنجا می‌باشد. کهرباهایی با وزن هشت کیلوگرم با رنگ‌های قهوه‌ای تا زرد، قرمز و آبی وجود دارند. قیمت سنگ کهربا دومنیکن بسته به اینکه یک هزارپا یا یک عنکبوت در آن باشد می تواند بیش از ۳ هزار پوند در هر گرم باشد.
کهربای فرانسه : یکی از مهمترین یافته‌های آن در فرانسه طی یک حفاری از رسوبات، ۳۰۰ کیلوگرم کهربا متعلق به دوره ائوسن پیشین بوده است. بر اساس گزارشهای موزه گفته شده از ده هزار حشره موجود در این نمونه حدود ۲۰۰ نمونه آن از نظر علمی جدید بوده است.
کهربای برمه : کهربای این منطقه با نام تجاری برمیت (Burmite) مشهور است که بیشتر آن به چین صادر می شد و امروزه گفته شده منابع آن تمام شده و در بازار نیز دیده نمی شود. رنگ نارنجی – قرمز تیره کهربای باکیفیت دره “هوکاوینگ” برمه میانمار که متعلق به دوره کرتاسه پیشین است بسیار بار ارزش است.
کهربای آمریکای شمالی : در این ناحیه مناطقی مانند “مدیسن هت” در آلبرتای کانادا یا “سدرلیک” در ایالت منتی توبا که به تازگی زیر آب دریاچه یک سد فرو رفت و “کلربورن” ایالت آرکانزاس دارای کهرباهایی با اهمیت سن کرتاسه هستند ولی نوع موجود در دوره ترشیر اهمیت اقتصادی چندانی ندارند. در مکزیک نیز نمونه های باکیفیتی وجود دارند ولی به دلیل هزینه بالای استخراج کمتر مورد استفاده قرار گرفته اند. ذخایر دیگر سنگ کهربا که از اهمیت کمتری برخوردارند عبارت انداز : اسپانیا و در رومانی با نام رومانیت (Rumanite) می باشند.
انواع سنگ کهربا
سنگ کهربا Amber بصورت مات تا شفاف در رنگ‌های زرد روشن تا قهوه‌ای قرمز یا تیره، نارنجی، متمایل به سبز، تقریبا بی رنگ، سیاه، سفید شیری و آبی دیده می‌شود. در کرانه‌های دریای بالتیک انواع روشن تر آن یافت می‌شود. در بازار های جهانی نمونه های شفاف قرمز رنگ جزو گرانترین نوع های کهربا بشمار می‌روند.
سنگ کهربا پدیده چند رنگی و پراکندگی نور نداشته و ضریب شکست آن ۱٫۵۴ است و می‌تواند تحت اشعه ماورا بنفش خاصیت فلورسانس قوی آبی مایل به سفید تا زرد مایل به سبز را نشان دهد.
چرا کهربا اهمیت زیادی دارد
دانشمندان با بررسی فسیل های کهربا اعم از حشرات و سن آنها در دوره‌های متفاوت تاریخی می‌توانند به سیر تکامل آنها را پی ببرند. فرآیند فسیل شدن جانور در آن یادآور سبک مومیایی مصریان باستان است. در حالت عادی فسیل شدن جانوران موجب از بین رفتن قسمت های نرم بدن آنها می‌شود این در حالی است که کهربا بصورت محیطی ایزوله و نرم به دور جانور می‌پیچد.
بنابراین سنگ کهربا می‌تواند در بازسازی اکوسیستم‌های قدیمی و ارگانیسم‌ها بسیار ارزشمند باشد هرچند که به دلیل ترکیب شیمیایی صمغ کمک چندانی در شناسایی ارتباط فیلوژنتیک با گیاه تولید کننده صمغ نمی‌کند. اغلب کهرباهایی که امروزه یافت می‌شوند مربوط به ۳۰ تا ۵۰ میلیون سال پیش، یعنی پس از انقراض دایناسورها در دوره ترشیاری هستند.
چگونگی قیمت گذاری
لهستان بزرگترین حجم صادرات سنگ کهربا به اندازه ۳۶۰ میلیون دلار را به خود اختصاص داده است که بعد از آن لیتوانی و سپس روسیه که از لهستان و لیتوانی وارد می‌کند قرار دارند. به طور کلی کهرباهای خوش رنگ و شفاف ارزش بالاتری دارند.
در این بین آنهایی که درونشان حشره یا جانوری مربوط به دوره‌های قدیمی تر وجود دارد گرانبها هستند. بسته به کیفیت و نوع حشره قیمت کهربای صیقل شده می‌تواند از چند دلار تا چندین هزار دلار به ازای هر گرم باشد. یک گردنبند کهربای اصل با ۱۲ نگین می تواند تا ۳۰۰ پوند ارزش داشته باشد که با وجود حشرات ارزش آن بسیار فرا تر خواهد رفت.
روش تشخیص سنگ کهربای اصل از بدل
امروزه مواد رزین، پولی استر یا پولی استایرن جهت تولید کهربای بدل استفاده می‌شود. حتی نوعی فسیلی آن را با گذاشتن انواع حشرات از هزارپا گرفته تا مارمولک و عقرب جهت فریب دادن مشتریان ساده لوح استفاده می‌شود. در واقع فقط یک دیرینه شناس می‌تواند با بررسی میانباره های این گوهرسنگ سن آن حشره یا تطبیق آن با حشرات امروزی را تشخیص دهد.
معمولا مشخصات اوپتیکی و فیزیکی کهربای مصنوعی بالاتر از سنگ کهربای اصل و طبیعی است. با استفاده از ابزارهای استاندارد گوهرشناسی مانند طیف سنجی FTIR می‌توان به این مسائل پی برد. ضریب شکست نوع بدل بین ۱٫۵۵ تا ۱٫۶۰ است و غالبا وزن مخصوص آنها سنگین‌تر می‌باشد. کهربای مصنوعی با مقداری حرارت بویی تند پلاستیک را به مشام می‌رساند. پولک خورشیدی اشکالی هذلولی شکل هستند که در اثر آرایش حباب‌های گرم کهربا بوجود آمده‌اند و در برخی نمونه‌ها مورد اهمیت هستند.
تست آب و نمک، ارزانترین و در دسترس ترین آزمایش برای تشخیص کهرباست. هر چند تجربه برای شناسایی عامل مهمی است ولی برای تشخیص مطمئن تر باید از آزمایش طیف سنجی و بدست آوردن ضریب شکست استفاده نمود. جهت اینکار ابتدا ۱۲۰ mg نمک را در ۱۰۰ ml آب ریخته و کاملا حل کنید. از آنجا که چگالی کهربای اصل پایین تر از محلول آب نمک هست روی محلول شناور می‌ماند. البته کوپال نیز همین ویژگی را دارد و این روش فقط می‌توان طبیعی بودن سنگ کهربا را از مواد پلاستیکی دیگر نشان داد.
چگونگی نگهداری کهربا
اگر یک سنگ کهربا از دوره کرتاسه داشته باشید باید فرد خوش شانسی باشید ولی نگهداری از این سنگ به دلیل سختی پایین آن مهم است. چون این نوع معمولا ترک‌های فراوانی روی سطح خود دارد و در صورتی که مدت طولانی در معرض هوا قرار گرفته شود ترد و شکننده می‌شود. بهتر است فقط در گردنبند یا گوشواره از آن استفاده کنید.
رنگ کهربا Amber با گذر زمان در اثر اکسیده شدن می‌تواند تغییر رنگ دهد. مثلا در رنگ‌های زرد یا نارنجی به مرور زمان ابتدا قرمز و سپس مشکی می‌شود. کهربای سیسیل بخاطر رنگ‌های مختلف خود گرانبها است. رنگ قرمز تیره آن با ثبات است ولی نوع آبی و سبز آن به مرور زمان از بین رفت و شاید تنها راه ایجاد یک لایه رزین مصنوعی دور آن جهت محافظت باشد.
سنگ کهربا را در تماس با مواد شیمیایی و پاک کننده و حرارت مستقیم مثل نور خورشید قرار ندهید. جهت تمیز کردن آن بهتر است از آب ولرم، مسواک نرم و دستمال جهت خشک کردن آن استفاده کنید و آن را در مقابل امواج اولتراسونیک یا بخار مستقیم قرار ندهید.
خواص سنگ کهربا
یکی از اولین کاربردهای سنگ کهربا Amber جهت استفاده از بخور و مصارف پزشکی بوده است. این سنگ در گذشته هرگز بصورت افسانه از آن یاد نشده بلکه اسناد و مدارک نشان می‌دهد که مردم از آن به عنوان سنگی درمانی یاد کرده‌اند. کاملوس لئوناردوس در سال ۱۵۰۲ میلادی در بخش پزشکی کتاب خود می نویسد:
کهربا از مبتلا شدن به اسهال جلوگیری کرده و درمانی برای مشکلات گلو است. این سنگ ضد سم بوده و حشرات موزی را نیز فراری می دهد همچنین دندان لق را سفت می کند.
در طول تاریخ پزشکانی مانند جان کوک از خواص کهربا برای اختلالات مغزی و بهبود خونریزی یاد کرده‌اند. در گذشته تصور می‌شد چنانچه مردی کهربا را روی سینه همسرش در خواب قرار دهد وی را وادار به اعتراف اعمالش خواهد کرد.
خواص کهربا و تاثیر آن بر روح
از خواص کهربا در حوزه احساسی می‌توان به کمک کردن شخص در جهت رها کردن ترس ناشی از گضافت و کشمش درونی و یافتن آزادی درونی اشاره کرد. این سنگ ما را به سوی گرما سوق می‌دهد زیرا انرژی خورشیدی دارد و نیروی حیات را افزایش می‌دهد. سنگ کهربا به دلیل رنگ زرد خود چاکرای سوم (ناف) را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. جهت افزایش این انرژی آن می‌توان این آن را با ساوریت، یاقوت زرد و مولداویت ترکیب نمود.
خواص کهربا از نظر ایران باستان
در کانی شناسی ایران قدیم ص ۲۳۵ آمده است که ( زن چون فرزند او از شکم بیفتد و نماند سه مثقال کهربا بر بازوی او بندند ایمن گردد و بچه بماند. اگر آن را به گردن کسی بندند که وی را علت یرقان بود علت زردی از وی نازل گردد)
مزاج آن گرم و خشک است و ادرار حیض را باز دارد و به طریقی که به رحم رسانیدن و نزف ریزش خون را از جمله جراحات باز دارد.
همچنین در کتاب قانون در طب از خواص کهربا Amber آمده است که خونریزی از هرجای باشد بند آورد. از آن بر ورم بندند سودمند است و خون دماغ بند آورد. نیم مثقال کهربا را با آب سرد بخورند تپش قلب آرام بشد. بند آورنده استفراغ است مواد بد را از معده دور می‌سازد. خونریزی زهدان و پیزی راست روده را قطع کند. بی اشتهایی را از بین می‌برد.
